Najčešće bolesti u dečijem uzrastu su infekcije gornjih disajnih puteva i to naročito u tzv. „tipičnoj sezoni” – od septembra do aprila, posebno kod manje dece. Procenjuje se da dete u prve tri godine života ima prosečno četiri do šest infekcija gornjih disajnih puteva godišnje. Učestalost se smanjuje kod starije dece. Oko 90 % infekcija respiratornog trakta kod dece su virusnog porekla. Respiratorni virusi se prenose vazdušnim putem od inficirane osobe – kašljem i kijanjem ili direktnim kontaktom sa inficiranim materijalom sa kože. Oboljevanje zavisi od imunološkog statusa dečijeg organizma i epidemiološke situacije u kući ili u kolektivu.
Šta je imuni sistem?
Funkcija imunog sistema je da štiti organizam od svih činilaca koji bi mogli da naruše naše zdravlje. Imuni sistem se aktivira svaki put kada se bilo koje strano telo ili organizam nađu u ljudskom telu. To su najčešće mikroorganizmi (bakterije, virusi, gljivice), kao i čestice zagađenja ili toksini, a takve činioce nazivamo antigenima. Imuni sistem prepoznaje antigene i protiv njih započinje reakciju zvanu imuni odgovor. Veoma važan zadatak ovog sistema je da pamti strane materije i razlikuje ih od onih koje pripadaju ljudskom organizmu. Organi imunog sistema su: limfni čvorovi, slezina, grudna žlezda, krajnici i adenoidi („treći” krajnik). Svi oni su međusobno povezani sistemom limfnih sudova kojima teče limfa – bezbojna tečnost u kojoj se nalaze limfociti (vrsta belih krvnih zrnaca), koji imaju glavnu ulogu u imunom odgovoru organizma.
Šta su krajnici i koja je njihova uloga?
Krajnici su žlezdane tvorevine smeštene u oblasti ždrela i nosa, koje predstavljaju deo odbrambenog sistema organizma. U prvim godinama života krajnici nas štite od različitih štetnih materija koje preko disajnih puteva i organa za varenje dospevaju u naše telo iz spoljašnje sredine. Do 3. godine života najvažniju ulogu ima „treći” krajnik, koji je smešten daleko iza nosa i nije vidljiv golim okom. Od 3. do 6 – 7. godine primat preuzimaju nepčani krajnici, koji su lako vidljivi kada dete zine. „Treći” krajnik polako počinje da se smanjuje, nestaje i retko je prisutan u odraslom dobu. Posle ovog perioda uloga krajnika počinje da opada i u pubertetu postaje zanemarljiva.
Koji su simptomi uvećanja „trećeg” krajnika?
Uvećan „treći” krajnik otežava prolaz vazduha kroz nos i ždrelo, pa dete diše na usta i hrče noću. Veoma često „treći” krajnik dovodi i do oticanja sluznice nosa, što dodatno otežava disanje na nos. Kod dece sa uvećanim „trećim” krajnikom javlja se i noćna apnea, odnosno dete tokom spavanja neko vreme prestane da diše i nakon 5 – 10 sekundi nastane čujan udah. Disanjem na usta u dušnik i dušnice dovodi se nedovoljno pripremljen vazduh, jer nos inače pročišćava, zagreva i vlaži vazduh. Direktno udisanje vazduha kroz usta može da dovede do češćih upala ždrela, krajnika, kao i do bronhitisa. Kako srednje uvo i sinusi komuniciraju sa spoljašnjom sredinom preko nosa, uvećanje „trećeg” krajnika dovodi i do ponavljanih upala srednjeg uva, sekretornog otitisa (koji je najčešći uzrok nagluvosti kod dece) i čestih upala sinusa. Mali pacijenti često imaju i karakterističan izgled lica: usko lice, kratka gornja usna, izbočeni sekutići, otvorena usta. Na licu se vidi bledo sivkasta boja, nekada sa podočnjacima, sa upalim očima, bez sjaja, poluotvorenih ili otvorenih usta, tako da se stiče utisak umornog i nezainteresovanog deteta. Slabo jedu i sporo napreduju u rastu.
Operacija – da ili ne?
Uprkos pedesetogodišnjim istraživanjima, još uvek postoje nesuglasice oko indikacija za operaciju krajnika. Odstranjivanje se preporučuje kada je „treći” krajnik potpuno ispunio i zatvario deo ždrela iza nosnih hodnika, kao i kod deca sa čestom gnojnom ili seroznom upalom uva. Preporučuje se i kada postoji začepljenje nosa sa iscedkom, disanje na usta, začepljenje Eustahijeve tube sa upalom uva i/ili provodnim gubitkom sluha, abnormalan govor i poremećen razvoj zuba i lica. Operacija „trećeg” krajnika je rutinska, izvodi se u opštoj anesteziji, kratko traje i gotovo da nema komplikacija. Dete obično izlazi iz bolnice na dan operacije i nema bitnih ograničenja u smislu ishrane. Izuzetno retko se dešava produženo krvarenje iz operativne rane i tada je potrebno dete ponovo uspavati radi zaustavljanja krvarenja. Operacija detetu donosi vidno olakšanje. Međutim, zbog anatomskog položaja „trećeg” krajnika tehnički je nemoguće odstraniti ga u potpunosti i uvek zaostanu manji delovi tkiva iz kojih može doći do ponovnog izrastanja krajnika. Što se operacija ranije izvrši, veća je verovatnoća da će se krajnik vratiti, a sa njim i sve pomenute tegobe. U svakom slučaju, odluku o tome da li krajnike operisati ili ne, treba prepustiti lekaru specijalisti.
Da li se tegobe sa krajnicima mogu preduprediti?
Da bi krajnici vršili svoju funkciju moraju biti zdravi, pa je neophodno obezbedi njihov normalan rast i razvoj. Imuni odgovor mora biti snažan, jer se samo tako može smanjiti učestalost infekcija disajnih puteva. Kritičan period je polazak u vrtić. Već sa godinu dana, kada dete počne da razmenjuje bakterije i viruse sa vršnjacima, nastupa prva prava proba imunog sistema i sposobnosti organizma da se izbori sa izazivačima infekcija. Adekvatnom pripremom dečijeg organizma, unošenjem određenih hranljivih materija i jačanjem imunog sistema se može obezbediti normalan rast i bezbrižno detinjstvo.
napisala: Mr ph. Jelena Samčović
