Akupunktura je metod lečenja tradicionalne kineske medicine prilikom koje se u precizno locirane tačke na koži aplikuju metalne igle, a terapijski efekat postiže kombinacijom uboda na način koji zavisi od vrste i karaktera oboljenja.
autor: doc. dr sci. med. Saša Milićević, specijalista fizikalne medicine i rehabilitacije i subspecijalista medicine bola, Centar za bol i fizikalnu terapiju Analgesis
Bol je neprijatno iskustvo i svako od nas je makar jednom u životu osetio ovakvu senzaciju. Epidemiološki podaci su različiti, ali svi ukazuju na visok procenat zastupljenosti navedenih bolnih stanja. Najčešća bolna stanja u opštoj populaciji su bol u vratnom i lumbalnom delu kičme i bol u kolenu. Procenjuje se da od 6,3 do 15,4% odraslih doživi epizodu lumbalnog bola tokom jedne godine, a da oko 80% njih ima bar jednu epizodu lumbalnog bola tokom svog života. Oko 80% ispitanika iznad 70 godina starosti na rentgenskom snimku ima degenerativne promene na kolenima i drugim zglobovima koje ukazuju na osteoartrozu, ali oko 30% ima bola u kolenu.
Šta je bol?
Prema definiciji Internacionalnog udruženja za istraživanje i tretman bola (International Association for the Study of Pain – IASP) bol je neprijatno senzitivno iskustvo udruženo sa postojećim ili potencijalnim oštećenjem tkiva ili iskustvo opisano u kontekstu takvog oštećenja (International association of study of pain, 2001).
Ova definicija naglašava subjektivnost bola koji može biti i fiziološki fenomen i emocionalno – kognitivna reakcija. Osim toga ova definicija govori o bolu kao jedinstvenom iskustvu pojedinca koje nastaje u mozgu kao krajnji proizvod obrade informacije iz perifernog motornog neurona. Hoće li nadražaj biti protumačen kao bolni ne zavisi samo od prirode nadražaja već i od iskustva, sećanja i emocija.
Receptori za bol ili nociceptori se u vidu slobodnih nervnih završetaka nalaze u koži, kostima, mišićima, vezivnom tkivu i unutrašnjim organima. Vrlo su razgranati tako da stvaraju preklapajuća polja. Postoje tri tipa nociceptora a to su: mehanoreceptori, termoreceptori i tihi nociceptori. Bilo kakvo oštećenje kože uzrokovaće prenos nervnih impulsa od receptora za bol ka kičmenoj moždini gde se aktiviraju sekundarni i tercijarni neuroni koji ove informacije prenose do somatosenzornog područja kore mozga.
Akutna i hronična stanja
Prema trajanju simptoma bol može biti akutna i hronična. Akutni bol se može smatrati simptomom akutne bolesti. Javlja se aktivacijom nociceptora u oštećenom tkivu nastalog najčešće nakon povrede ili upale. Akutni bol traje kratko, obuhvata period ozdravljenja i ima jasno adaptivno zaštitnu ulogu tako da povređeno ili upalno područje i okolno tkivo čini preosetljivim na sve vrste draži.
Hronični bol traje i nakon procesa ozdravljenja, a rezultat je trajnog patološkog poremećaja. Može postojati nezavisno o stanju koje je iniciralo bol – bolest sama za sebe.
Bol znatno učite na smanjenje funkcionalnosti osobe, limitirajući je faktor u obavljanju aktivnosti dnevnog života, dovodi do poremećaja sna, anksioznosti i depresije i utiče na smanjenje kvaliteta života.
Klinička praksa u lečenju bolnih stanja promenila se zadnjih decenija zbog boljeg razumevanja uloge perifernog i centralnog nervnog sistema u genezi bola i mehanizama bolnih stanja.
U tretmanu bola se danas koristi: medikamentozna terapija, terapijski modaliteti fizikalne medecine i rehabilitacije, akupunktura, minimalno invazivne procedure i operativno lečenje.
Blokada vitalnih energija
Akupunktura je metod lečenja koji se razvijao tokom nekoliko milenijuma. Sastoji se iz dijagnostičkog pristupa i terapijskog tretmana patofizioloških promena. Predstavlja metod lečenja tradicionalne kineske medicine prilikom koje se u precizno locirane tačke na koži aplikuju metalne igle, a terapijski efekat postiže kombinacijom uboda na način koji zavisi od vrste i karaktera oboljenja.
Klasični koncept zdravlja počiva na homeostazi vitalne energije (Qi).
Vitalna energija kruži prema tačno definisanim putevima, meridijanima i kanalima, a svaki eksces (hiper ili hipo) dovodi do disbalansa, odnosno bolesti.
Na kanalima ima ukupno 361 tačka, i još 40 ekstra tačaka van kanala. Koriste se još i a-ši tačke (bolno osetljive tačke) i iskustvene tačke.
Biofizička istraživanja akupunkturnih tačaka na koži utvrdila su da je električni otpor manji 5-10 puta nego na susednim delovima kože, da je električni kapacitet veći od 20-25%, energetski metabolizam kiseonika tri puta veći, resorpcija aerojona i koncentracija radioaktivnih izotopa znatno veća i da su akupunkturne tačke aktivne i 48 sati nakon smrti.
Akupunkturne tačke su aktivne i 48 sati nakon smrti
Prema klasičnim načelima tradicionalne kineske medicine bol nastaje kao posledica stagnacije energije u jednom ili više kanala uzrokovan unutrašnjim ili spoljnim faktorima. Balans vitalne energije se postiže stimulacijom akupunkturnih tačaka.
Uobičajeno je da se akupunktura primenjuje dve do četiri nedelje, u trajanju od 20 do 40 minuta. Preskripcija je individualna i se sprovodi za svaki bolni entitet. Može se primeniti kao samostalna metoda, ali najčešće u kombinaciji sa drugim terapijskim modalitetima, pre svega fizikalne medicine i rehabilitacije.
Indikacije za primenu akupunkture
Najčešća indikacije za primenu akupunkture su hronična bolna stanja i to kod:
– bolova u lumbalnom i vratnom delu kičme sa radikulopatijom,
– ostaoartritis kolena i ramena,
– adhezivni kapsulitis (smrznuto rame),
– trigeminalna neuralgija i druge kranijalne neuralgije,
– glavobolje,
– kompleksni regionalni bolni sindrom (Sudekova distrofija),
– dijabetična polineuropatija,
– posteherpetična neurolgija,
– interkostalna neuralgija,
– stanja nakon povrede glave, kičmene moždine i moždanog udara sa posttraumatskim bolovima,
– teniski i golferski lakat,
– pareze ili paralize perifernih nerava (paraliza facijalnog nerva) itd.
Mehanizmi delovanja
Akupunktura u tretmanu bola deluje sledećim mehanizmima:
– kontrola ulaska bolnih impulsa (Gate control theory): blokira broj bolnih impulsa koji ulaze u kičmenu moždinu
– neurohumoralni odgovor – stimulacija i oslobađanje endogenih opioida, smanjuje bol akzivacijom enkefalina i endorfina (supstance slične morfijumu)
– podizanje praga za bol, smanjuje broj impulsa koji prenose bol sa mesta povrede
– aktivacija sistema descendentne inhibicije (serotonergički i adrenergički mehanizmi), blokira prenos bolnih impulsa u centralni nervni sistem.
